زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

ابن سماک






اِبْن‌ِ سَمّاک‌، ابوالعباس‌ محمد بن‌ صَبیح‌ عجلی‌ کوفی‌ (د ۱۸۳ق‌/ ۷۹۹م)، فقیه‌، محدث‌ و زاهد می‌باشد.


۱ - وجه تسمیه



علت‌ شهرت‌ وی‌ به‌ ابن‌ سماک‌ این‌ بود که‌ جدش‌ ماهی‌ فروش‌ بوده‌
[۱] زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
و به‌ احتمالی‌ دیگر خود وی‌ به‌ ماهی‌ فروشی‌ اشتغال‌ داشته‌ است.
[۲] ابن‌ اثیر، علی‌، اللباب‌، ج۱، ص۵۵۹، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/۱۹۳۸م.


۲ - زندگی



از تاریخ‌ تولد و زندگی‌ ابن‌ سماک‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌. همین‌ اندازه‌ گفته‌ شده‌ است‌ که‌ وی‌ در کوفه‌ می‌زیسته‌ و مولای‌ بنی‌ عجل‌ بوده‌
[۳] زبیدی‌، تاج‌ العروس‌ ج۷، ص۱۴۵.
و فقط یک‌ بار در روزگار هارون‌الرشید (۱۴۸-۱۹۳ق‌/۷۶۵-۸۰۹م‌) به‌ بغداد آمده‌ و پس‌ از چندی‌ به‌ کوفه‌ بازگشته‌ و در همان‌جا درگذشته‌ است‌.
[۴] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
وی‌ با هارون‌ دیدارهایی‌ داشته‌ و او را موعظه‌ کرده‌ است.
[۵] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۲، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.


۳ - خصوصیات



عطار نیشابوری‌ او را صاحب‌ کرامات‌ و در عین‌ حال‌ امام‌ و در وعظ چیره‌دست‌ دانسته‌ است
[۶] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
[۷] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
و به‌ همین‌ سبب‌ به‌ «واعظ» شهرت‌ یافته‌ و ذهبی‌ او را حتی‌ «سید الوعّاظ» خوانده‌ است‌.
[۸] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۸، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
سخنانی‌ که‌ از ابن‌ سَمّاک‌ موجود است‌، غالباً در زمینه بیداری‌ اخلاقی‌ و احتراز از دنیاگرایی‌ و دلبستگی‌ شدید به‌ زهد است‌.
[۹] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۰۴-۲۱۷، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .


۴ - اساتید



ابن‌ سَماک‌ از کسانی‌ چون‌ سری‌ بن‌ یحیی‌، عوّام‌ بن‌ حَوْشب‌، علاء بن‌ منهال‌ غنوی‌، سفیان‌ثوری‌، ابوطالب‌ قاص‌
[۱۰] ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
هشام‌ بن‌ عروه، سلیمان‌ بن‌ مهران‌ معروف‌ به‌ اعمش‌، عائذ بن‌ نُسَیْر، یزید ابن‌ ابی‌ زیاد،
[۱۱] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۸-۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
اسماعیل‌ بن‌ ابی‌ خالد
[۱۲] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م.
حدیث‌ نقل‌ کرده‌ است‌، که‌ به‌ گفته ابونعیم‌ اصفهانی‌ چند تن‌ از آنان‌ از تابعین‌ بوده‌اند.
[۱۳] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .


۵ - شاگردان



برخی‌ از راویان‌ مشهور سده ۲ و ۳ق‌/۸ و ۹م‌ نیز از او حدیث‌ نقل‌ کرده‌اند که‌ بنام‌ترین‌ آنان‌ عبارتند از: احمد بن‌ حنبل‌، جمر بن‌ فرقد، هیثم‌ ابن‌ جمّاز، یحیی‌ بن‌ یحیی‌ نیشابوری‌، ابراهیم‌ بن‌ موسی‌، علاء بن‌ عمرو حنفی‌، عمر بن‌ حفص‌ بن‌ غیاث‌
[۱۴] ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰،حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
، احمد و حسین‌ پسران‌ علی‌ جُعفی‌،
[۱۵] زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
عبدالله‌ بن‌ صالح‌ عجلی‌، یحیی‌ بن‌ ایوب‌ مقابری‌،
[۱۶] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ نُمَیْر
[۱۷] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌ .
و محمد بن‌ آدم‌ مصیصی‌.
[۱۸] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
چنانکه‌ از گفته عطارنیشابوری‌ برمی‌آید معروف‌ کرخی‌ (د ۲۰۰ق‌/۸۱۶م) که‌ از زاهدان‌ بنام‌ است‌، در کوفه‌ از مواعظ ابن‌ سَماک‌ بهره‌ برده‌ است.
[۱۹] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
[۲۰] عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.


۶ - وثاقت



با اینکه‌ تمام‌ منابع‌ احوال‌ ابن‌ سماک‌ از ایمان‌ و زهد و تقوای‌ وی‌ یاد کرده‌اند، اما از نظر وثاقت‌ وضعیت‌ روشنی‌ ندارد و به‌ گفته ذهبی‌
[۲۱] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
هیچ‌ حدیثی‌ از او در « صحاح‌ سته‌ » نیامده‌ است‌. با این‌همه‌ابن‌ حبان‌
[۲۲] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
او را ثقه‌ دانسته‌ و خطیب‌ بغدادی‌
[۲۳] خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
به‌ نقل‌ از ابن‌ نُمیر از طرفی‌ او را صدوق‌ خوانده‌ و از طرف‌ دیگر از قول‌ همو اظهار داشته‌ است‌ که‌ ابن‌ سَماک‌ از ضعفا نیز روایت‌ می‌کرده‌ و احتمالاً به‌ همین‌ علت‌ ابن‌ جوزی‌
[۲۴] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروکین‌، ج۲، ص۱۷۰، به‌ کوشش‌ ابوالفداء قاضی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م.
به‌ نقل‌ از ابن‌ نمیر حدیث‌ وی‌ را ضعیف‌ شمرده‌ است.

۷ - فهرست منابع



(۱) ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
(۲) ابن‌ اثیر، علی‌، اللباب‌، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/۱۹۳۸م.
(۳) ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروکین‌، به‌ کوشش‌ ابوالفداء قاضی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م.
(۴) ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
(۵) ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م.
(۶) خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
(۷) ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
(۸) زبیدی‌، تاج‌ العروس.
(۹) عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.

۸ - پانویس


 
۱. زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
۲. ابن‌ اثیر، علی‌، اللباب‌، ج۱، ص۵۵۹، قاهره‌، ۱۳۵۷ق‌/۱۹۳۸م.
۳. زبیدی‌، تاج‌ العروس‌ ج۷، ص۱۴۵.
۴. خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۵. خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۲، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۶. عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۷. عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۸. ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۸، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۹. ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۰۴-۲۱۷، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .
۱۰. ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
۱۱. خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۸-۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۱۲. ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م.
۱۳. ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۱۱، قاهره‌، ۱۹۳۲- ۱۹۳۸م‌ .
۱۴. ابن‌ ابی‌ حاتم‌ رازی‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعدیل‌، ج۳(۲)، ص۲۹۰،حیدرآباد دکن‌، ۱۳۷۲ق‌/ ۱۹۵۲م.
۱۵. زبیدی‌، تاج‌ العروس‌، ج۷، ص۱۴۵.
۱۶. خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۶۹، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۱۷. ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌ .
۱۸. ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
۱۹. عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۲۸۵، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۲۰. عطار نیشابوری‌، محمد، تذکرة الاولیاء، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ محمد استعلامی‌، تهران‌، ۱۳۶۳ش.
۲۱. ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۸، ص۳۲۹، به‌ کوشش‌ شعیب‌ الارنؤوط، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م.
۲۲. ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، ج۹، ص۳۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۴۰۳ق‌/۱۹۸۳م.
۲۳. خطیب‌ بغدادی‌، احمد، تاریخ‌ بغداد، ج۵، ص۳۷۳، قاهره‌، ۱۳۴۹ق‌/۱۹۳۰م.
۲۴. ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، الضعفاء و المتروکین‌، ج۲، ص۱۷۰، به‌ کوشش‌ ابوالفداء قاضی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م.


۹ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالعباس ابن‌سماک»، ج۳، ص۱۳۲۹.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.